Vấn đề quan hệ Việt -Trung

 Chúng ta có thực sự thoát được Trung ? và điều đó có cần thiết hay không ? chúng ta cần gì ở mối quan hệ Việt –Mỹ ? nhất định chúng ta phải nâng cấp quan hệ với Mỹ hay không ? 

Vậy chúng ta phải làm thế nào để thoát trung ? tiến tới lợi ích của Việt Nam khi nâng tầm quan hệ Việt Mỹ ?

Kinh tế Việt Nam cần phải được định hướng mới , bớt phụ thuộc vào kinh tế bất động sản , cứ nhìn thị trường chứng khoán Việt Nam những năm gần đây là thấy rõ , nền kinh tế Việt Nam không tạo ra được nhiều lợi nhuận khác nhau từ đất .

Thị trường chứng khoán Tp. Hồ Chí Minh HOSE có vốn hóa thị trường khoảng 180 tỷ USD, nhỏ nhất trong các nền kinh tế lớn ASEAN, nhưng hoạt động kém nhất toàn cầu năm 2022, giảm hơn 30%. Và, nó vẫn ‘mong manh’, chẳng hạn, trong phiên ngày 18/9/2023 đã ‘lao dốc’ giảm 55,5 điểm tương ứng 4,5%, còn 1.178 điểm -  mức thấp nhất trong hơn một năm qua trong bối cảnh khủng hoảng lĩnh vực bất động sản. quá trình cải cách từ sau chính sách Đổi mới từ 1986, trong đó tăng trưởng kinh tế tương đối nhanh ở giai đoạn hơn 10 năm đầu, sau đó ‘trồi sụt’ và ‘mất đà’ trong bối cảnh “bất ổn” kinh tế vĩ mô. Một trong những nguyên nhân trực tiếp là đằng sau tăng trưởng khá nhanh là vấn nạn tham nhũng tràn lan và ngày càng nghiêm trọng. sự mất cân đối trong các nguồn vốn đầu tư công không mang lại hiệu quả mong muốn với nền kinh tế thị trường ở mức vĩ mô , chính vì điều này làm mất đà Tăng trưởng của Việt Nam những năm gần đây , 

Nâng cấp quan hệ với Mỹ giúp chúng ta cải thiện rất nhiều điểm trong chính sách kinh tế , nâng cao uy tín cho các quỹ đầu tư quốc tế vào Việt Nam , không nhìn đâu xa , chúng ta thấy rằng Nếu Việt Nam nâng tầm quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với Mỹ , thì điều này với tôi nó trọng đại như sự kiện Mỹ bình thường hoá quan hệ với Việt Nam và dỡ bỏ cấm vận những năm 1995, và Việt Nam chính thức gia nhập tổ chức Kinh Tế Thế Giới WTO , đó là những có lột xác ngoạn mục để Việt Nam có đà bứt tốc về an ninh và kinh tế , trên thực tế hãy xem lại những mốc quan hệ Việt – MỸ được nâng tầm thì Kinh Tế Việt Nam khởi sắc thế nào nhé : 

hai nước Mỹ - Việt sau 10 năm (2013-2023) là đối tác toàn diện của nhau quan hệ trong nhiều lĩnh vực được cải thiện, đặc biệt kim ngạch thương mại song phương tăng gần 470% (138,92 tỷ/29,69 tỷ $)

Đối với Trung Quốc và Nga Việt Nam cân nhắc mối quan hệ truyền thống, trong đó với Trung Quốc có vấn đề địa chính trị, ý thức hệ, tranh chấp lãnh hải và kinh tế và, với Nga – nhà cung cấp chủ yếu về trang thiết bị, phụ tùng cho hơn 80% số vũ khí hiện có, điều này lại càng quan trọng hơn với Việt Nam khi quan hệ với Mỹ được cải thiện , vì an ninh quân sự , chúng ta phải đa dạng hoá các thiết bị quân sự mới , từ những đối tác khác đặc biệt là vũ khí Phương Tây và Mỹ , điều này là rất quan trọng và  phải làm nhanh , làm sớm nhất có thể . 

Vậy thoát được Trung Thế nào để chúng ta tự tin đến gần Mỹ hơn ?

Ngoại trưởng Blinken đã cùng Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn tham gia lễ khởi công xây dựng trụ sở Đại sứ quán mới của Mỹ tại Hà Nội ngày 15/4. Công trình này trị giá 1,2 tỷ USD, và có thể nói đây là trụ sở cơ quan ngoại giao của Mỹ lớn nhất tại khu vực Đông Nam Á. Việc xây dựng một cơ quan ngoại giao lớn như vậy cũng có ý nghĩa thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Mỹ đối với vai trò tích cực và sự phát triển ấn tượng của Việt Nam.

Việt Nam có vai trò quan trọng ở Đông Nam Á mà Mỹ muốn tranh thủ trong cuộc cạnh tranh quyết liệt Mỹ - Trung.

Thứ nhất, Việt Nam là bên tham gia trực tiếp trong tranh chấp Biển Đông, nơi đang là đấu trường để Mỹ thể hiện sức mạnh trước sự lôi kéo các nước ASEAN của Trung Quốc.

Thứ hai, Việt Nam cũng có vai trò và mong muốn ổn định khu vực Mekong, mà Trung Quốc cũng đang bành trướng ảnh hưởng ở đây.

Thứ ba, với vị thế chính trị ngày càng cao, cùng với sự ổn định, nhất quán về chính sách đối ngoại, vai trò của Việt Nam trong khối ASEAN là rất quan trọng. Trong chiến lược Ấn Độ Dương - TBD, Mỹ coi ASEAN ở vị trí trung tâm của chiến lược này. Chính vì vậy, việc Mỹ tập trung vào Hà Nội cho thấy Mỹ coi trọng vai trò và vị trí của Việt Nam ra sao, đồng thời Mỹ cũng muốn thể hiện cho Trung Quốc thấy mục tiêu và cam kết của Mỹ đối với khu vực Đông Nam Á và rộng hơn là với các đồng minh và đối tác của Mỹ tại Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Việc nâng cấp quan hệ giữa hai bên đã được nhắc tới từ lâu nhưng vẫn chưa thực hiện được vì các nguyên nhân sau:

Thứ nhất, Việt Nam vẫn lo ngại Mỹ đứng đằng sau các tổ chức phản động bên ngoài, hoạt động nhằm chống phá nhà nước Việt Nam, trong cái gọi là “cách mạng màu”.

Thứ hai, nhiều cựu binh và người dân bị mất mát, đau thương nhiều trong chiến tranh Việt nam nên vẫn còn thái độ ghét Mỹ, không tin các biện pháp thúc đẩy quan hệ từ phía Mỹ. Thái độ thù địch với Mỹ của nhiều người dân Việt Nam trong chiến tranh Ukraine đã thể hiện vấn đề này.

Thứ ba, quan trọng nhất trong các cản trở việc thúc đẩy quan hệ Việt- Mỹ, chính là sức ép từ Trung Quốc. Với vị trí là quốc gia láng giềng của Trung Quốc, mục tiêu của Việt Nam là thúc đẩy quan hệ với Mỹ nhưng không được làm xấu đi quan hệ với Trung Quốc, đặc biệt trong bối cảnh trật tự thế giới đang biến động theo hướng hỗn loạn từ khi cuộc chiến Ukraine xảy ra tới nay.

Đối với cách mạng màu, Ngoại trưởng Blinken cùng nhiều giới chức Mỹ luôn nhắc lại là họ tôn trọng thể chế chính trị của Việt Nam . Vì lợi ích và sự phát triển của đất nước, người dân Việt Nam có thể bỏ qua những đau thương, mất mát để cùng nhân dân Mỹ kiến tạo hoà bình, tạo dựng thịnh vượng. Vì vậy, trở ngại lớn nhất cho việc nâng cấp quan hệ lần này chính là sự đe doạ đến từ Trung Quốc

Việc nâng cấp quan hệ Việt - Mỹ lên tầm cao mới sẽ có nhiều lợi ích cho Việt Nam. Mỹ là nền kinh tế lớn nhất thế giới nên làm ăn với Mỹ, Việt Nam có nhiều thuận lợi, cụ thể là năm ngoái quốc gia này đã xuất khẩu hàng hoá sang Mỹ giá trị hơn 100 tỷ USD. Mỹ cũng là quốc gia có nền khoa học công nghệ tiên tiến vào loại bậc nhất trên thế giới. Việc Mỹ đưa ra Đạo luật Chip năm ngoái, cũng là cơ hội để Việt Nam có thể đón đầu các doanh nghiệp Mỹ trong lĩnh vực này, thúc đẩy thị trường của chúng ta sản xuất các mặt hàng công nghệ cao như chip và chất bán dẫn… Mỹ cũng có vai trò chính trị hàng đầu trên trường quốc tế. Vì vậy, phát triển quan hệ với Mỹ, Việt Nam có nhiều lợi thế để thúc đẩy vị thế của mình trong các vấn đề quốc tế. Trong vấn đề quốc phòng, trước sự suy yếu sức mạnh của Nga, cùng với việc phương Tây bao vây cấm vận. 

Nâng cao quan hệ với Mỹ, Việt Nam cũng có điều kiện để tăng cường sức mạnh cho lực lượng Cảnh sát biển để có thể chống lại “chiến thuật vùng xám của Trung Quốc tại Biển Đông,  quan hệ Việt - Mỹ bắt đầu tăng tốc sau năm 2014, khi Trung Quốc thực hiện việc hạ đặt gian khoan 981 vào vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam 

Nhờ có vai trò đối trọng của Mỹ, quan hệ giữa Việt Nam với Trung Quốc cũng có được sự cân bằng hơn. Đặc biệt, với sức mạnh trên biển của Mỹ, đã góp phần kiềm chế bớt các hành động phiêu lưu quân sự của Trung Quốc trên Biển Đông.

Năm nay chính là thời điểm thuận lợi nhất để cả hai bên có thể thực hiện việc nâng cấp quan hệ hai bên lên tầm Đối tác chiến lược. Bối cảnh chính trị nội bộ Mỹ và thế giới đang rất thuận lợi cho việc nâng cấp. Đảng Dân chủ có chính sách lôi kéo các đồng minh và đối tác cho nên Mỹ đang rất muốn nâng cấp quan hệ như một thắng lợi ngoại giao của họ. Quan hệ của Việt Nam với Trung Quốc đang trong giai đoạn thuận lợi. Trung Quốc đang có những khó khăn về kinh tế, trong bối cảnh bị Mỹ tìm cách cô lập, cùng với căng thẳng ở eo biển Đài Loan đang dâng cao. Chính vì vậy, chính sách đối ngoại của Trung Quốc đối với các quốc gia ASEAN cũng đang có những thay đổi nhất định. Chuyến đi Bắc Kinh của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng hồi cuối năm ngoái đã tạo cho mối quan hệ Việt - Trung có những bước ổn định lớn. Chính vì vậy, khả năng Trung Quốc phản ứng mạnh mẽ lại trước việc nâng cấp quan hệ Việt - Mỹ khó xảy ra. Chưa kể, xét tới tình hình quốc tế hiện nay, có thể nói ngay cả khi Trung Quốc thể hiện sức mạnh trước Mỹ, thì họ cũng sẽ không thể sử dụng biện pháp cứng rắn nào đối với các nước ASEAN (trong đó có Việt Nam), vì rất nhiều quốc gia ASEAN đang thể hiện sự lo ngại và nghi ngờ với Trung Quốc vì các hành động gây hấn trên Biển Đông.

Có 1 giả định rằng nếu Việt –Mỹ nâng tầm Đối tác Chiến lược Toàn diện, sẽ giúp Việt Nam thoát khỏi quỹ đạo của Trung Quốc hay không ?  Việt Nam không thể thoát khỏi quỹ đạo của Trung Quốc chừng nào Trung Quốc còn là một thực thể chính trị hùng mạnh và thống nhất với ý chí chính trị mạnh mẽ để thực hiện sự thống trị của mình đối với các nước láng giềng. Mặc dù “lời nguyền địa lý” ( tôi đã nói ở những bài trước về quan hệ Việt – Trung rồi )  luôn là một vấn đề lớn đối với Việt Nam. Nhưng cho dù như vậy, vấn đề “thoát Trung” được hay không nó không chỉ đến từ sức mạnh và sự uy hiếp của Trung Quốc .

 Muốn thoát Trung thì phải giảm  toàn diện trên các lĩnh vực: Văn hoá, kinh tế và chính trị. Đó là thoát khỏi sự lệ thuộc phát triển, lệ thuộc kinh tế, thoát khỏi “bẫy nợ”, “bẫy đầu tư” mà Trung Quốc “cài đặt”, thoát khỏi tình trạng thâm hụt thương mại nặng nề với Trung Quốc…, hiện đang là vấn đề đặt ra cho nhiều nước, kể cả những nước phát triển , Nền kinh tế Việt Nam, cả mấy chục năm trời, không thể phát triển công nghiệp hỗ trợ - do quen nhập khẩu đầu và từ Trung Quốc – vừa rẻ, vừa sẵn, lại tiện đường. Thế là có một nền công nghiệp ăn sẵn, thiếu hụt nền tảng, chỉ gia công, lắp ráp. Bây giờ, muốn trỗi dậy, vươn lên trên chuỗi cung ứng cũng rất khó. Vì doanh nghiệp Việt Nam mấy chục năm không được chuẩn bị năng lực đó, bây giờ không thể có năng lực đó. Thế là phụ thuộc nặng vào nhập khẩu đầu vào từ thị trường Trung Quốc, và khó thoát bẫy lệ thuộc . Về kinh tế, hầu như chẳng ai tin rằng trong một thời gian ngắn Việt Nam có thể thoát khỏi sự dựa dẫm vào Trung Quốc. Cho dù nội bộ Chính phủ Việt Nam thỉnh thoảng có thảo luận vấn đề “Cố gắng Thoát Trung về kinh tế” nhưng ngành chế tạo của Việt Nam chỉ là một khâu trong chuỗi sản xuất công nghiệp do Trung Quốc làm chủ, sản phẩm làm ra lại cần lấy Trung Quốc làm nước nhập khẩu lý tưởng. Thoát khỏi Trung Quốc về kinh tế hầu như là một “nhiệm vụ không thể thực hiện”.

Lĩnh vực Việt Nam có khả năng nhất để thực hiện Thoát Trung là chế độ chính trị thật sự có phải như vậy hay không ? tôi rất băn khoăn giữa 2 dòng sự kiện . Mặc dù rất khó có thể nói thể chế chính trị hiện nay của Việt Nam là bản sao của Trung Quốc, nhưng mỗi lần Việt Nam và Trung Quốc xảy ra xung đột thì hầu như lần nào mâu thuẫn cũng đều được hóa giải với lý do “giữ cho toàn vẹn mối tình giữa hai đảng, hai chính phủ”. Tuy nhiều báo đài từng đưa tin với tiêu đề đại để như “Công cuộc cải cách thể chế chính trị của Việt Nam tiến nhanh hơn Trung Quốc” song tình hình thực tế lại không như vậy, hoặc có thể nói việc cải cách thể chế ở Việt Nam chưa có những đột phá thực chất .

Hệ lụy trực tiếp của mối quan hệ này  không chỉ là những dấu hiệu mất cảnh giác của một bộ phận trong việc bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, điều đáng lo ngại là Việt Nam đang lệ thuộc lớn vào đối thủ nguy hiểm nhất của mình về mô hình phát triển, thứ tạo nên nền tảng quyết định tương lai lâu dài của Việt Nam.

Những người Việt Nam quan tâm đến Trung Quốc, dù bị chi phối đến đâu bởi lòng tự tôn dân tộc, cũng không thể không nhận thấy những tương đồng căn bản giữa Việt Nam và Trung Quốc trong cả cấu trúc và tổ chức hệ thống chính trị, xã hội lẫn đường lối và chính sách phát triển kinh tế hay nói rộng ra là mô hình phát triển đất nước trong giai đoạn vừa qua.

Tuy nhiên, nói về mô hình phát triển thì thực sự Việt Nam gặp rất nhiều vấn đề. Tôi đã nghe ở đâu đó rằng : Một số chuyên gia WB còn nói đùa Việt Nam có lẽ là mô hình kỳ lạ nhất thế giới. Trên thế giới chia ra gồm nước phát triển, nước đang phát triển, nước chậm phát triển nhưng Việt Nam có lẽ là mô hình đặc biệt nhất. Đó là nước… không chịu phát triển! Đầu tư nhiều đến thế, ODA nhiều đến thế (20 năm qua lượng ODA đổ vào Việt Nam lên tới gần 90 tỷ USD) nhưng đến bây giờ vẫn không phát triển được thì chỉ có thể là… không chịu phát triển thôi .

Liệu ta có thoát được cái bẫy Trung Quốc cài  đó không? Rất khó. Nhưng phải khẳng định: tự ta cả thôi, tất cả tùy thuộc vào chính ta. Ta có thực sự muốn thoát lệ thuộc hay không, có dám chịu trả giá để có nền kinh tế tự chủ, tự cường – tất nhiên là tương đối , tất cả là do ta cả. Chả có bạn vàng nào sẵn lòng giúp ta việc đó.

Phải “thoát Ta” để “thoát Trung” chính là như vậy. Đó cũng là cách hiểu “thoát ta” với sắc thái nghĩa khác “thoát Trung”. Ta phải chịu trách nhiệm với chính ta. Phải biết cắn răng chịu đau, không hèn, không sợ, để có quyết sách vươn lên tự chủ thì mới được. Chỉ nói “thoát Trung”, khi gặp khó, toàn đổ cho bên ngoài, còn mình đúng cả, e rằng nền kinh tế Việt chẳng bao giờ vươn dậy được

Trong những điều kiện cụ thể ở trên tôi thấy rằng trong thực tế, chính lĩnh vực  chính trị lại là khó Thoát Trung nhất. Trung Quốc đã luôn dùng cái vòng kim cô “chủ nghĩa xã hội” để kiềm toả, ràng buộc Việt Nam. Chỉ mới đây thôi, sau nhưng căng thẳng Trung Quốc - Philippines ở Bãi Cỏ Mây, Trường Sa, cùng với việc dư luận rộ lên tin đồn Việt - Mỹ sẽ nâng cấp quan hệ lên mức cao nhất, thì ông Vương Nghị đã gặp gỡ Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang, nhắc nhở không được xa rời lý tưởng xã hội chủ nghĩa. 1 sự nhắc nhở manh tính rằn mặt Việt Nam của phía Trung Quốc về thể chế anh em 16 chữ vàng .

Lời kết :  Biết là  Việt Nam rất khó thoát khỏi sự kiềm toả của Trung Quốc, nên người dân Việt Nam mới mong muốn Việt Nam thúc đẩy quan hệ với Mỹ để có thể không để Việt Nam trở thành Bắc Triều Tiên hoặc Campuchia thôi. Chứ Thoát Trung thì khó lắm , hiện tại không làm được đâu …